گزارش میدانی| وجدان و پزشکی

جای خالی وجدان در اخلاق پزشکی

 سید ابوالفضل هاشمی: چه در عهد عطاری و حکیم‏باشی‏های دوره قاجار و چه در عصر متخصصان حاذق امروز، همواره انتظار عمومی جامعه این بوده و هست که پزشک با اخلاق باشد، با مریضش با منش انسانی برخورد و روحیه بیمار را درک کند.

اگرچه تخصص و سطح علمی برای یک پزشک معالج در مرتبه بالایی از اهمیت قرار دارد، اما اگر از مردم بپرسید، بسیاری از آنها معتقدند پزشک باید علاوه بر داشتن توان علمی و تجربه، به بیمار هم احترام بگذارد و حداقل با اخم و ترشرویی با مریضش برخورد نکند.

حال اگر همین موضوع را با محک زمان تحلیل کنیم، متوجه می‏شویم بسیاری از پزشکان دهه‏های گذشته از پزشکان امروزی خوش‏اخلاق‏تر بودند؛ در واقع، آنها برخلاف بسیاری از پزشکان امروزی، هم طبیب جسم و هم طبیب روح مردم به حساب می‏آمدند و آن چنان در قید و بند دستمزد نبودند.

در این شرایط، پرسشی که مطرح می‏شود این است که چه اتفاقی افتاده که با گذر زمان، برخی پزشکان امروزی در مواجهه با بیمار، صرفاً به توان علمی خود تکیه می‏کنند و نوع برخورد با بیمار را در زمره مسائل حاشیه‎ای به شمار می‏آورند؟

گویا شرایط به قدری غیرقابل باور یا غیرتحمل شده که مدتی پیش وزیر بهداشت هم این چنین با درددل مردم همراهی کرد: بسیاری از پزشکان ما در شهرها و به خصوص کلانشهرها، رفتار زشت و زننده‌ای با مردم دارند که به هیچ وجه قابل تحمل نیست و از انسانیت به دور است.

احترامی که نداریم

یک شهروند که برای دریافت خدمت درمانی به یکی از بیمارستان‏های قزوین مراجعه کرده، می‏گوید: در این بیمارستان سرمایه زیادی صرف شده و نیرو و امکانات فراوانی وجود دارد و در روز خدمات بسیاری ارائه می‏شود ولی رفتار نامناسب و گاهی هم بدرفتاری پرده‏ای در برابر چشمان مردم و این خدمات را سبب شده است.

کریم نصری ادامه می‏دهد: به هر حال کسی که به مرکز درمانی یا پزشک مراجعه می‏کند به اختیار نیامده بلکه اجبار درد و بیماری موجب شده تا مجبور شود به پزشک مراجعه کند، حال چرا باید برای دریافت خدمات هم پول بدهد، هم انتظار بکشد و در ادامه درد بدرفتاری بر درد بیماریش سنگینی کند.

خانم جوانی که به دلیل بیماری در همین بیمارستان بستری بود، اظهار داشت: درد بیماری و ضعف شدید ناشی از بیماری موجب شده بود تا شرایط روحی مناسبی نداشته باشم ولی در روزهایی که در بیمارستان بستری بودم، صبح ها برای آمدن پزشک و معاینه گردن درد گرفته بودم، من نمی‏دانم ساعت کاری پزشکان چگونه است؟ من در محل کار خود باید برای یک دقیقه دیر سر کار رفتن پاسخگو باشم اما گویا نظمی برای پزشکان متصور نیست.

نسرین رضایی افزود: تازه وقتی هم پزشک می‏آید آدم می‏ترسد حرف بزند چون وقتی از علائم و دردهایم می‏گفتم، پاسخ دکتر یا سکوت بود یا گفتن اینکه «ناراحتی مرخصت کنم»؛ هنگام آمدن و رفتن هم از سلام و خداحافظ خبری نیست و حتی وقتی سلام می‏دهی یا خداحافظی می‏کنی بازهم دریغ از شنیدن جواب.

یکی از کارکنان یک مرکز درمانی خصوصی می‏گوید: از من نخواهید که اسمم را بگویم چون می‏ترسم همین کارم را هم از دست بدهم؛ من روزهایی اولی که می‏خواستم در این مرکز  مشغول به کار شوم در ذهنم تصوری دیگر داشتم چراکه احساس می‏کردم نوع کار پزشکی ایجاب می‏کند مودب و با نزاکت باشیم ولی پزشکان نه تنها با مردم بد رفتار می‏کنند بلکه رفتارشان با کارکنان، زیردستان و پرستاران نیز همین گونه است.

یکی از کارکنان بیمارستانی قدیمی در قزوین نیز حاضر به بیان نامش برای حفظ امنیت شغلی نیست، اما می‏گوید: ما کارکنان بیچاره هستیم اگر یک خط نوشته ما ایرادی داشته باشد چه برخوردها که با ما نمی شود ولی اگر پزشکان هر کاری کنند اشکالی ندارد و کسی از آنها حتی سوال هم نمی پرسد.

وی ادامه می‏دهد: البته اگر منصفانه بخواهیم صحبت کنیم، باید بگوییم برخی از آنها مودب و انسان‏های شریفی هستند ولی رفتار پزشکان بد اخلاق که تعدادشان هم کم نیست در بیمارستان خودنمایی می‏کند.     

رابطه پولی منشاء مشکلات

با ورود تکنولوژی به جامعه پزشکی، قیمت تمام‏شده خدمات سلامت نیز افزایش پیدا کرده و دیگر مثل قدیم نیست که پزشک با یک گوشی و نسخه کاغذ به طبابت بپردازد، قیمت تکنولوژی نیز هر روز بیشتر از قبل می‏شود و قیمت تمام‏شده خدمات پزشکی نیز افزایش پیدا می‏کند که همین رابطه مالی گسترده بین پزشک و بیمار می‏تواند رابطه اخلاقی را هم مخدوش کند.

در این میان آمارهای رسمی تأکید دارد مردم بیش از ۷۰ درصد از هزینه‌های درمان را پرداخت می‏کنند، در حالی که مطابق برنامه پنجم توسعه، بیماران باید حداکثر ۳۰ درصد هزینه‏های درمان را بپردازند.

سید احمد نجاتی بیماری است که گلایه خود را این گونه بیان می‏کند: برخی پزشکان بیماران را با چاه نفت اشتباه گرفته‏اند، انگار اینها با مراکز آزمایشگاهی، رادیولوژی، سونوگرافی و سایر مراکز تشخیص طبی قرارداد دارند. 

وی می‏افزاید: نوشتن آزمایش‏ها و عکس‏های متعدد مشکلی است که باید وزارت بهداشت آن را حل کند؛ چرا باید آزمایش یکسانی طی مدت زمانی کوتاه نوشته شود و بعد پزشک سوم بگوید من نمی‏دانم چرا همکارم این کار را کرده، یعنی کاری کند که حتی همکارش هم نتواند دلیل علمی برای آن بیابد.

به نظر می‏رسد پولی شدن جامعه و به خصوص فضای درمانی و تصور اینکه پزشکان حقشان است که پول‌ها و درآمدهای کلانی داشته باشند، سبب ‌شده اخلاق و حتی دانش تخصصی قربانی این مناسبات پولی بشود. 

 

ویزیت در 3 ثانیه! 

یکی دیگر از مشکلات بیماران در مطب‏هاست؛ بر اساس استاندارد های اعلام شده پزشکان عمومی ۱۵ دقیقه، پزشکان متخصص ۲۰ دقیقه، پزشکان فوق تخصص ۲۵ دقیقه و روانپزشکان نیز ۳۰ دقیقه باید برای درمان بیمارشان وقت صرف کنند.

خانم شهسواری در این خصوص می‏گوید: امروزه برخی مطب‏ها به تجارتخانه‏های پزشکی تبدیل شده‏اند، من که شغلم خیاطی است برای هر مشتری خود وقت مشخصی صرف می‏کنم و در این زمان به حرف‏های او خوب گوش می‏دهم تا نظرش را برای دوخت لباس مورد نظرش تأمین کنم ولی گویا در عالم پزشکی ما بیماران به اندازه لباس هم ارزش نداریم.

وی در ادامه می‏گوید: من به پزشک متخصصی مراجعه کردم و وقتی گفتم کدام قسمت بدنم درد می‏کند دیگر پزشک اجازه حرف زدن نداد و برایم آزمایش و عکس نوشت. فکر نمی‏کنم از ابتدای ورود 10 دقیقه هم برایم وقت صرف کرده باشد. از طرفی در همان لحظات اول هم احساس کردم که نمی توانم همه حرفم را به راحتی بزنم چراکه من در حالی پیش پزشک بودم که در اتاق معاینه دو بیمار دیگر هم منتظر بودند.

 سامانه‏هایی فعال ولی ...

در شرایطی که تخلفات پزشکی بیماران و حتی همراهانشان را آزار می‏دهد، وزارت بهداشت هم بیکار ننشسته و با راه‏اندازی سامانه‏های مختلف برای افزایش رضایت مردم تلاش می‏کند. 

در واقع اگر از پزشکان شکایت دارید، با ۱۶۹۰ و اگر از اخذ زیرمیزی پزشکان شکایت دارید می‏توانید با 1490 تماس بگیرید.

استفاده از این سامانه‏ها در کشور ما چندان فراگیر نشده چراکه برخی از مردم می‏گویند که حوصله پیگیری ندارند و درد بیماری امان آنها را گرفته است. از طرف دیگر برخی هستند که پیگیری کرده‏اند و جواب هم گرفته‏اند.

رمضانی که بازنشسته یکی از دستگاه های دولتی است در خصوص مشکل خود اظهارداشت: دختر 18 ساله ام دندانش درد می‏کرد وقتی به دندانپزشک مراجعه کردیم تشخیصش کشیدن دندان بود که بعد از گرفت عکس و سایر کارها، سرانجام دندانش را کشیدیم، روزهای اول کبودی لثه و دهانش را زیاد جدی نگرفتیم ولی در ادمه مراجعه به دندانپزشک دیگر و گرفتن عکس موجب شد تا بفهمیم که دندانپزشک عزیز لطف کرده و فک دخترم را شکسته است، برای درمان مجبور شدم به تهران بروم و هزینه زیادی هم صرف کنم ولی نتیجه‎ای از پیگیری برای این خطای پزشکی به دست نیاوردم.

اما تهمینه محمدی می‏گوید: برای موضوع خاصی شکایت کردم و با پزشک مزبور برخورد شد. به نظر می‏رسد اگرچه این سامانه‏ها در گام حداقلی مناسب باشد ولی کافی نیست چراکه تا وجدان کاری و انسانیت در میان ما نباشد نه تنها پزشکان که سایر اقشار هم نمی‏توانند در ارائه خدمات، رضایتمندی دریافت‏کننده خدمات را داشته باشند.

 

سخن پایانی

مردم از پزشک، پلیس و قاضی انتظار دارند که از اخلاق خوشی برخوردار باشد، حساسیت مردم نسبت به فعالان این مشاغل بیشتر است به همین دلیل، مردم تحت هیچ عنوانی نمی پذیرند که پزشک بداخلاق باشد.

یعنی شاید مردم با قدری اغماض و چشم پوشی، بروز رفتار غیر اخلاقی بین اعضای برخی صنوف را نادیده بگیرند، اما عمل غیراخلاقی از سوی پزشک را نمی‏توانند تحمل کنند؛ همچنین از آنجا که رفتار و منش پزشک در تیررس و قضاوت مردم است، در موارد متعدد یک پزشک به عنوان الگو برای نسل‏های جوان‏تر مطرح می‏شود و همین موضوع، رفتار و اخلاق پزشک را زیر ذره‏بین نگاه جامعه می‏برد.

آنچه در سوگندنامه پزشکی آمده است، خود گویای همه چیز است و نشان می‏دهد که پزشک با بیمار باید چه گونه رفتار و برخوردی داشته باشد: «همواره حدود الهی و احکام مقدس دینی را محترم شمارم، از تضییع حقوق بیماران بپرهیزم و سلامت و بهبود آنان را بر منافع مادی و امیال نفسانی خود مقدم بدارم. در معاینه و معالجه حریم عفاف را رعایت کنم و اسرار بیماران خود را، جز به ضرورت شرعی و قانونی، فاش نسازم. خود را نسبت به حفظ قداست حرفه پزشکی و حرمت همکاران متعهد بدانم و از آلودگی به اموری که با پرهیزکاری و شرافت و اخلاق پزشکی منافات دارد، اجتناب ورزم. همواره برای ارتقاء دانش پزشکی خویش تلاش کنم و از دخالت در اموری که آگاهی و مهارت لازم را در آن ندارم، خودداری کنم. در امر بهداشت، اعتلای فرهنگ و آگاهی‌های عمومی تلاش کنیم و تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه را مسئولیت اساسی خویش بدانم.»