معماری| معماری «با مردم»، برای مردم

معماری «با مردم»، برای مردم

 

لاله حلاج| «آنچه همه چیز است به دست آوردن رضای خداست، و آن به این است که رضای مخلوق خدا را به دست بیاورید. با مردم که شما سرو کار دارید، این مردم را باید رضایشان را به دست بیاورید. مردم ولی نعمت‏های ما هستند...» 

امام خمینی(ره) در فرازهایی از صحیفه نور به لزوم توجه و کسب رضایت مردم از هر قشر و با هر رتبه اجتماعی تاکید داشته‏اند. هر چند توصیه ایشان خطاب به مسئولان کشوری بوده است، لیک در نظر داشتن رضایت مردم بر تک تک افرادی که به نوعی خدمتی را به عموم عرضه می‏کنند شرط اول موفقیت است. 

می‏توان گفت معماری از جرگه هنرهایی است که بیش از سایر حِرَف و هنرهای مصنوعه با کالبد و روح مردم در ارتباط است؛ اثر معماری، چه در قالب مکانی برای زندگی (خانه) و چه ابنیه عمومی شهر، مخاطبی جز مردم ندارد. شهر و تمام متعلقاتش قائم به ذات وجودی انسانند و آن زمان که شهر سکنه‏ای نداشته باشد عملاً مفهوم و معنای خود را از دست خواهد داد. چگونه است شهری که از آنِ انسان است و تمام هویت، معنا و عملکرد خود را وام دار انسان است شایسته و بایسته روح و کالبد انسان ساخته نمی‏شود؟... در این معنا در نظر گرفتن آرامش و آسایش مردم به عنوان والاترین آرمان از آفرینش اثر معماری امری بدیهی می‏نماید. در معماری گذشته ایران، فضاهای شهر و سکونتگاهی مطابق با نیازهای مردمان آن سامان ساخته می‏شد و اولویت، راحتی و رضایت ساکنان شهر و کاشانه بود؛ مقوله‏ای که این روزها کمتر بدان پرداخته می‏شود و خواسته‏ها و نیازهای مردم (در مقام کارفرما یا کاربر) در میان انبوه مسائل مرتبط با طراحی و تکنولوژی‏های ساخت، اغلب به دست فراموشی سپرده می‏شود. معماری امروز ایران از آنچه زمانی به مردم‏واری شهره داشت فاصله گرفته و سمت و سویی جهانی به خود گرفته است. امروزه ساخت و سازها و توسعه‏هایی را شاهدیم که انسان و خواسته‏هایش به عنوان آخرین پارامتر موثر بر آنها انگاشته می‏شود. دیگر شهرها برای با هم بودن و با هم ماندن طراحی نمی‏شوند. محلات و مکان‏های عمومی فضاهایی برای عبورند و نه سکون؛ در حالی که شهر در ایران باستان نمادی زمینی از بهشت موعود بود چرا که ماوایی برای انسان، شریف‏ترین مخلوق دادار، پنداشته می‏شد. 

در این میان، معمار در مقام خالق معماری، رضایت و آسایش کارفرما را در مرتبه‏ای برتر به سایر عوامل در نظر گیرد و با اتکا به دانش و هنر خویش، آنچه کارفرمایش (یا کاربر) از وی طلب می‏کند به او عرضه دارد. چه در سایه حصول این امر، معماری‏ای بدیع و زیبا چنانکه شایسته طبع والای انسانی است به منصه ظهور رسد و اثری جاودانه (که برای سال‏ها مانا و پایاست) خلق شود. خانه‏های تاریخی شهرهای مختلف ایران نمودی زنده و ایستا بر این عقیده‏اند. معماری درگذشته ارتباط تنگاتنگی با باورها، عقاید و جهان‏بینی مردم داشت؛ معمار اصولاً بر اساس خواست و تفکر مردم کار می‏کرد. اما آنچه در معماری امروز ایران جریان دارد بسی متفاوت است. معماری ایرانی جای خود را به معماری غیرخودی داده است و به جای خواسته مردم، اقتصاد و سلیقه معمار است که پروژه را پیش می‏برد؛ جریانی که دیر یا زود معماری ایرانی را به سمت زوال سوق خواهد داد. معمار نه تنها فضای سکونت که روش زندگی مردم را طراحی می‏کند، فرهنگ را متاثر می‏کند و نتیجتاً تمدن را می‏سازد؛ تمدنی که میراثی از امروزیان برای آیندگان این سرزمین خواهد بود. 

 پژوهشگر معماری و شهرسازی